BULLYING

Μπορεί ένα παιδί να κάνει κακό σ’ ένα άλλο; Πόσο «αθώα» είναι τελικά τα πειράγματα που εξελίσσονται σε κλωτσιές που καταλήγουν στο διασυρμό μέσω του Facebook; Τί πρέπει να προσέχουν οι γονείς και πώς αντιμετωπίζεται ένα φαινόμενο που στην Ελλάδα της κρίσης συνεχώς γιγαντώνεται; Ο σχολικός εκφοβισμός υπάρχει όπου υπάρχουν παιδιά. Και σίγουρα, δεν είναι παιχνίδι.

από την Εύα Μουστάκα

«Εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά από μαθητές σε συμμαθητές τους, εντός και εκτός του σχολείου». Αυτά είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά μιας πράξης σχολικού εκφοβισμού, σύμφωνα με το «Δίκτυο κατά της βίας στο σχολείο». Δεν είναι κάθε πράξη σχολικός εκφοβισμός, μπορεί, όμως, να γίνει, όταν υπάρχει ανισορροπία δυνάμεων ανάμεσα σ’ εκείνον που τον ασκεί και σ’ εκείνον που τον υφίσταται, επανάληψη και σκοπός να προκληθεί σωματικός ή ψυχικός πόνος. Τα μισά και πλέον περιστατικά λαμβάνουν χώρα μόλις στο δημοτικό και το γυμνάσιο, ενώ οι επιπτώσεις είναι δραματικές τόσο για τον ψυχισμό όσο και για την ίδια τη ζωή, πολλές φορές, των παιδιών.
Τί είναι BULLYING
Στην έννοια του “bullying” περιλαμβάνονται: Ο λεκτικός εκφοβισμός, στον οποίο εντάσσονται υβριστικές λέξεις και φράσεις, η διάδοση ψευδών ειδήσεων, ειρωνικά και προσβλητικά σχόλια αλλά και παρατσούκλια. Ο σωματικός εκφοβισμός, ο οποίος περιλαμβάνει πράξεις (αλλά και απειλή για πράξεις) σωματικής βίας, όπως σπρωξίματα, κλωτσιές, αλλά και σοβαρότερα χτυπήματα. Απειλές και εκβιασμοί, προκειμένου το παιδί να εξαναγκασθεί να κάνει, παρά τη θέλησή του, ό,τι του ζητηθεί ή να κρύψει παράνομες πράξεις που υπέπεσαν στην αντίληψή του. Η κλοπή, καταστροφή ή η πρόκληση ζημιών σε αντικείμενα (βιβλία, ρούχα, κινητό τηλέφωνο) που ανήκουν στο παιδί και ο αποκλεισμός του από τις παρέες και τις σχολικές δραστηριότητες. Ο σεξουαλικός εκφοβισμός, δηλαδή χυδαία σχόλια, σκίτσα ή και graffiti με σεξουαλικό περιεχόμενο, ανήθικες χειρονομίες ή ακόμα και σεξουαλικές επιθέσεις. Ο ρατσιστικός εκφοβισμός, που αναλύεται σε επιθετικές και βίαιες συμπεριφορές με κίνητρο το ρατσισμό και το μίσος που απορρέει απ’ αυτόν ενάντια στη διαφορετική καταγωγή ή εθνικότητα ενός παιδιού, τις διαφορετικές θρησκευτικές και άλλες πεποιθήσεις του ή τις σεξουαλικές του προτιμήσεις, και τέλος, ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyberbullying), όπου το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ειδικότερα, χρησιμοποιούνται ως το μέσο της επίθεσης, με ολέθρια, τις περισσότερες φορές, αποτελέσματα.
Γιατί τα παιδιά δε ζητάνε βοήθεια;
Μόνο το 50% των μαθητών (και μόνο το 1/3 στο εξωτερικό) που έχουν υποστεί μία μορφή bullying θα μοιραστεί το τραυματικό γεγονός με τους γονείς ή με κάποιον ενήλικα. Γιατί; Όποια μορφή κι αν λάβει ο σχολικός εκφοβισμός, πρόκειται για μια εξευτελιστική, για το παιδί, εμπειρία. Τα παιδιά ντρέπονται γι’ αυτό που τους συνέβη,  δεν θέλουν οι γονείς τους να μάθουν τί λένε γι’ αυτά, ενώ φοβούνται μήπως τα τιμωρήσουν ή τα κατακρίνουν επειδή θα τα θεωρήσουν δειλά ή αδύναμα. Αισθάνονται τελείως μόνα τους, ότι κανείς δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτά και κυρίως, ότι κανείς δε μπορεί να τα βοηθήσει. Φοβούνται ακόμα την εκδίκηση, μήπως τ’ αποκαλέσουν «καρφί», μήπως τ’ απορρίψουν οι φίλοι τους, ενώ θέλουν, πολλές φορές, να λύσουν μόνα τους το πρόβλημα για να αισθανθούν ότι έχουν ξανά τον έλεγχο.
Τα σημάδια
Αυτή είναι ακριβώς και η αιτία, εξαιτίας της οποίας η προληπτική ενημέρωση των γονιών ιδίως, αλλά και των εκπαιδευτικών και γενικότερα όσων σχετίζονται με παιδιά είναι το πρώτο και σημαντικότερο βήμα αντιμετώπισης του φαινομένου, ούτως ώστε να είναι σε θέση να παρατηρήσουν αμέσως οποιαδήποτε αλλαγή στη συμπεριφορά ή τις συνήθειες του παιδιού. «Ψάξτε γι’ αλλαγές» είναι ο κανόνας που υπενθυμίζουν οι ειδικοί, αναφέροντας ενδεικτικά ορισμένες και υπογραμμίζοντας ότι δεν εκδηλώνουν όλα τα παιδιά τα ίδια «προειδοποιητικά σημάδια». Έτσι, τα παιδιά που έχουν υποστεί τον εκφοβισμό εμφανίζουν συνήθως ανεξήγητες γρατσουνιές ή μώλωπες, χάνουν συχνά ή επιστρέφουν σπίτι με κατεστραμμένα τα ρούχα, τα βιβλία και γενικότερα τα προσωπικά τους αντικείμενα, έχουν πονοκεφάλους και πόνους στο στομάχι, ενώ παρουσιάζουν αλλαγή και στις διατροφικές τους συνήθειες. Επίσης, είναι συχνά ή παριστάνουν ότι είναι άρρωστα, δυσκολεύονται να κοιμηθούν ή έχουν εφιάλτες, έχουν ξαφνικά χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλή απόδοση στο σχολείο, αδιαφορούν για τις δραστηριότητες που παλιά απολάμβαναν κι εμφανίζουν αυτοκαταστροφικές τάσεις και συμπεριφορές. Απ’ την άλλη, τα παιδιά που ασκούν τον εκφοβισμό μπλέκουν συχνά σε καβγάδες, έχουν φίλους που παρενοχλούν άλλα παιδιά, είναι όλο και περισσότερο επιθετικά, έχουν κακή διαγωγή και τιμωρούνται συχνά στο σχολείο, έχουν, χωρίς να μπορούν να το αιτιολογήσουν, επιπλέον χρήματα και καινούρια πράγματα στην κατοχή τους, κατηγορούν τους άλλους για τα προβλήματά τους, δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις πράξεις τους, είναι ανταγωνιστικά, ανησυχούν για τη φήμη τους κι έχουν θετική άποψη για τη βία.
Τι μπορείτε να κάνετε

• Οργανώστε ένα σχέδιο πρόληψης αλλά και σωστής ανταπόκρισης στο πρόβλημα τόσο προσωπικά σε πρώτη φάση, όσο και σε επίπεδο σχολείου και κοινωνίας.
• Χτίστε μια σχέση εμπιστοσύνης και κρατήστε συνεχώς ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας με τα παιδιά σας.
• Μιλήστε τους ευθέως για το τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός και πώς μπορούν να τον αντιμετωπίσουν με ασφάλεια, μένοντας, για παράδειγμα, κοντά σε ενήλικες ή σε μια ομάδα παιδιών.
• Βεβαιωθείτε ότι αν χρειαστεί θα ζητήσουν αμέσως βοήθεια και ότι ποτέ δεν θα νιώθουν μόνα και ανυπεράσπιστα.
• Εξακριβώστε αν έχει συμβεί κάτι με ερωτήσεις όπως: Έχεις φοβηθεί ποτέ στο σχολείο; Υπάρχουν κάποια παιδιά που φέρονται άσχημα σε άλλα; Έχεις δει κάποιο περιστατικό; Πώς ένιωσες;
• Αφιερώστε καθημερινά χρόνο στο παιδί δείχνοντάς του το ενδιαφέρον σας για την καθημερινότητά του και όσα το απασχολούν.
• Ρωτήστε το για τους φίλους του, γνωρίστε τους φίλους του και όσον αφορά την τεχνολογία, μυηθείτε κι εσείς στον κόσμο του, χωρίς να αισθανθεί ότι το ελέγχετε.
• Κυρίως, μάθετε στα παιδιά ν’ αντιμετωπίζουν τους άλλους με ευγένεια και σεβασμό. Τα παιδιά μαθαίνουν απ’ τις πράξεις των ενηλίκων. Ακόμα κι αν νομίζετε ότι δε δίνουν σημασία, τα παιδιά παρακολουθούν το πώς διαχειρίζεστε το στρες ή πώς συμπεριφέρεστε στην οικογένεια, τους φίλους, τους συνεργάτες, τον κοινωνικό σας περίγυρο, κι αν δουν εσάς ν’ αντιμετωπίζετε τους άλλους με ευγένεια και σεβασμό, θα καταλάβουν ότι δεν υπάρχει χώρος για ανοχή διαφορετικών συμπεριφορών τόσο μέσα όσο και έξω απ’ το σχολείο. Θα καταλάβουν ότι πρόκειται για μία μη αποδεκτή συμπεριφορά, την οποία κανείς δεν αξίζει κι έτσι, θα μιλήσουν γι’ αυτή όταν συμβεί.

Πώς θα στηρίξετε το παιδί
Σε περίπτωση που συμβεί κάποιο περιστατικό, βεβαιωθείτε ότι πρόκειται όντως για περίπτωση bullying. Πολλές συμπεριφορές μοιάζουν αλλά δεν είναι και απαιτούν διαφορετική αντιμετώπιση. Ποτέ μην εμπλακείτε με τους γονείς του παιδιού που φέρθηκε επιθετικά ή βίαια στο παιδί σας. Απευθυνθείτε μόνο στο σχολείο, το οποίο έχει την υποχρέωση να φροντίζει για τη σωματική και πνευματική υγεία και ασφάλεια των παιδιών και στους αρμόδιους φορείς, όπως η αστυνομία ή η δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος, όταν τα πράγματα είναι σοβαρότερα. Ακούστε το παιδί σας και προσπαθήστε να καταλάβετε τι έχει συμβεί. Ποτέ μην του πείτε να το αγνοήσει, να κάνει σαν να μη συνέβη τίποτα και μην το κατηγορήσετε, ακόμα κι αν η συμπεριφορά του ήταν προκλητική. Δείξτε του ότι θέλετε κι ότι μπορείτε να βοηθήσετε. Μην ξεχνάτε πως η ολοκληρωμένη και βαθιά αντιμετώπιση του ζητήματος επιτυγχάνεται μέσω της εμπεριστατωμένης στήριξης από ειδικούς, οι οποίοι  μπορούν πάντοτε να βοηθήσουν με τον καλύτερο και πιο διακριτικό τρόπο τόσο το παιδί όσο και εσάς τους ίδιους. Τέλος, οι συμμετοχικές διαδικασίες στο σχολείο και η μελέτη για το σεβασμό στη διαφορετικότητα και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τη συνδρομή ιδίως των γονιών αλλά και των καθηγητών, αποτελούν τα κλειδιά της γνώσης όχι μόνο για τη σταδιακή εξάλειψη του φαινομένου αλλά για τη σωστή διαμόρφωση του χαρακτήρα των παιδιών, τα οποία, μεγαλώνοντας, θα γίνουν σωστοί και υπεύθυνοι ενήλικες.

[box type=»warning» ]ΜΗ ΦΟΒΑΣΑΙ ΝΑ ΜΙΛΗΣΕΙΣ
116 & 111: Γραμμή υποστήριξης παιδιών κι εφήβων (δωρεάν από σταθερό και κινητό τηλέφωνο)
8018011177 & 116111: Γραμμές υποστήριξης της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού
800.11.32000: Συνήγορος του Παιδιού, Τηλεφωνική γραμμή για παιδιά[/box]