Όταν το ήθος μεταμορφώνεται σε ύφος…

Η πρώτη επίσκεψη στη Βουλή των Ελλήνων είναι πάντοτε ένα είδος μύησης. Ο επισκέπτης,
καθώς ανεβαίνει προς τα θεωρεία και αντικρίζει το ημικυκλικό σώμα των εδράνων,
συνειδητοποιεί ότι εισέρχεται σε έναν χώρο όπου η πολιτική δεν λέγεται απλώς, αλλά
παίζεται. Ο δημόσιος βίος αποκτά εκεί σκηνική υπόσταση, ο λόγος μεταμορφώνεται σε
παρουσία, και η παρουσία σε παράσταση. Η αίθουσα δεν είναι απλώς ο τόπος όπου
θεσπίζεται ο νόμος, είναι ο χώρος όπου η ίδια η δημοκρατία σκηνοθετεί τον εαυτό της.

Από το ύψος του θεωρείου, ο πολίτης δεν βλέπει απλώς τους εκπροσώπους του αλλά
παρακολουθεί μια επιτελεστικότητα. Κάθε κίνηση, κάθε παύση, κάθε έκφραση του
προσώπου είναι μέρος μιας δραματουργίας που δεν έχει γραφτεί από κανέναν αλλά
συνεχώς αναπαράγεται. Το κοινοβουλευτικό σώμα λειτουργεί ως θίασος του πολιτικού
φαινομένου, όπου το φαίνεσθαι αποκτά ισοδύναμη βαρύτητα με το είναι. Ο λόγος των
βουλευτών, όσο και αν παραμένει πολιτικός, φέρει τα ίχνη μιας υποκριτικής τέχνης, μιας
τέχνης του να παρουσιάζεσαι.

Στις κοινωνίες της διαφάνειας η πολιτική δεν ορίζεται από το βάθος του νοήματος, αλλά
από την καθαρότητα της επιφάνειας. Η δημοκρατία, στο μέτρο που προβάλλεται, γίνεται
ένα σύστημα εικόνων, ένα θέαμα του εαυτού της. Η Βουλή, με τις κάμερες, τα φώτα, τα
προσεκτικά διατεταγμένα έδρανα, επιβεβαιώνει αυτή τη διαπίστωση: ο πολιτικός λόγος
οφείλει να είναι όχι μόνο αληθής, αλλά και θεατός. Η πειθώ δεν αντλείται πλέον μόνο από
τη λογική συνοχή, αλλά από τη σκηνική παρουσία. Το ήθος μεταμορφώνεται σε ύφος και το
ύφος σε μηχανισμό εξουσίας.

Η εμπειρία του θεωρείου αποκαλύπτει αυτή τη διπλή όψη της δημοκρατίας: την ανάγκη
του φαίνεσθαι και την αλήθεια της παρουσίας. Στο θέατρο, ο θεατής είναι εκείνος που
προσδίδει ύπαρξη στο έργο. Το ίδιο συμβαίνει και στη Βουλή. Ο πολίτης, με τη θέασή του,
ολοκληρώνει το πολιτικό γεγονός. Από αυτή τη σκοπιά, η δημοκρατία δεν είναι μόνο
θεσμός, αλλά πράξη παρακολούθησης, μορφή συμμετοχής που προϋποθέτει βλέμμα.
Ίσως, λοιπόν, να είναι καιρός να θεσπιστεί ένα νέο, βαθύτερο είδος συμμετοχής: η
υποχρεωτική παρουσία πολιτών στα θεωρεία, μέσω κλήρωσης, ως συμμετεχόντων θεατών.
Μια επαναφορά της δημοκρατικής ιδέας ότι ο πολίτης δεν είναι απλώς ψηφοφόρος αλλά
μάρτυρας της πολιτικής διαδικασίας. Ότι η θέαση του δημόσιου λόγου είναι μέρος της
παιδείας του πολίτη. Το ίδιο, βέβαια, ισχύει και για τους ίδιους τους βουλευτές. Η
υποχρεωτική φυσική παρουσία τους στις συνεδριάσεις δεν είναι τυπική υποχρέωση, αλλά
όρος της πολιτικής αλήθειας. Σ’ ένα τέτοιο θέατρο, η απουσία δεν είναι ιδιωτική πράξη,
αλλά αποχώρηση από το ίδιο το έργο.

Η θεατρικότητα του δημόσιου βίου δεν είναι απλώς ζήτημα μορφής. Είναι ο τρόπος με τον
οποίο η πολιτική καθίσταται ορατή, κατανοητή, κοινή. Εκεί όπου ο πολιτικός ανεβαίνει στο
βήμα, ο πολίτης αντικρίζει τον εαυτό του. Και όπου ο θεατής σιωπά, η δημοκρατία
κινδυνεύει να σβήσει στο σκοτάδι της αδιαφορίας. Αν το θέατρο είναι η τέχνη της
παρουσίας, τότε και η πολιτική είναι η τέχνη του να είσαι παρών, να αναλαμβάνεις τον
ρόλο σου στη σκηνή του κοινού κόσμου.
Γι’ αυτό η στιγμή από το θεωρείο της Βουλής μοιάζει τόσο συγκινητική: γιατί θυμίζει πως ο
πολιτισμός της δημοκρατίας δεν θεμελιώνεται μόνο στη γραφή των νόμων, αλλά στη θέαση
του άλλου και στη διαρκή επιτέλεση της σχέσης ανάμεσα στο βλέμμα και το λόγο. Εκεί,
μέσα στην αίθουσα, το πολιτικό ξαναβρίσκει το αρχέγονο νόημά του: να είναι πράξη κοινού
φωτός.
Δυστυχώς, στην Ελλάδα πολλά φαίνονται, αλλά τίποτα δεν λάμπει! Και αν κάτι τελικά
λάμψει, δεν είναι χρυσός.

(Το κείμενο γράφτηκε μετά από εκπαιδευτική επίσκεψη στη Βουλή, όπου διδάσκοντες και
δίδασκόμενοι παρακολουθήσαμε απογοητευτική συζήτηση μεταξύ κομματικών στελεχών,
αλλά η έκπληκτη πλην ευγενής παρουσία μας τα εξώθησε σε απολογητική συγγνώμη…)

Μαρία Αγναντή, φιλόλογος