Καθαροί δρόμοι, δίκαια δημοτικά τέλη: Το δίδυμο «Πόρτα-Πόρτα» και «Πληρώνω όσο Πετάω»

Στη σύγχρονη προσέγγιση της εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων, ένας τρόπος συλλογής απορριμμάτων απευθείας από κάθε κατοικία ή και επιχείρηση, που ενισχύει τη Διαλογή στην Πηγή (ΔσΠ) -και ο οποίος εφαρμόζεται εδώ και χρόνια στην Ευρώπη-, είναι το σύστημα «Πόρτα-Πόρτα».

Θα μπορούσε να εφαρμοστεί ένα τέτοιο σύστημα και στις ελληνικές πόλεις;

«Πόρτα – Πόρτα» και στην Ελλάδα

Η δράση “Circular Business” που υλοποιείται μέσω του LIFE-IP CEI GREECE στα νησιά-πιλότους του έργου, το οποίο συντονίζει το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, εφαρμόζει, όχι μόνο τη ΔσΠ, αλλά και την αποκομιδή των αποβλήτων από το σημείο παραγωγής τους, μας λέει το Δίκτυο Αειφόρων Νήσων ‘ΔΑΦΝΗ’.

Η δράση εστιάζει στον τομέα της εστίασης και της τροφοδοσίας, τους κύριους τομείς παραγωγής αποβλήτων συσκευασίας σε κάθε περιοχή με τουριστική δραστηριότητα. Η αποκομιδή ανακυκλώσιμων συσκευασιών με το σύστημα «Πόρτα-Πόρτα» από τις επιχειρήσεις, διασφαλίζει την υψηλή καθαρότητα των συλλεγόμενων υλικών, προλαμβάνει τη συσσώρευση αποβλήτων σε δημοτικούς κάδους, ενώ παράλληλα διευκολύνει σημαντικά τις επιχειρήσεις, απομακρύνοντας τον κύριο όγκο αποβλήτων που διαχειρίζονται. Η άμεση αύξηση των ποσοτήτων που ανακυκλώνουν οι Δήμοι, θέτει τις βάσεις για τη σταδιακή καθιέρωση της ΔσΠ ως βασικής πρακτικής ευρύτερης διαχείρισης των αποβλήτων για το σύνολο κάθε νησιού.

Το σύστημα «Πόρτα-Πόρτα» εφαρμόζεται με επιτυχία πιλοτικά στην Αντίπαρο και στην Αλόννησο στο πλαίσιο του έργου LIFE-IP-CEI-GREECE για την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας στην Ελλάδα (Circular Greece). Όπως αναφέρει το ‘ΔΑΦΝΗ’, τα αποτελέσματα του “Circular Business” σε Αλόννησο και Αντίπαρο έρχονται ως επιβράβευση για τις τοπικές κοινωνίες και ιδίως τις συνεργαζόμενες επιχειρήσεις και τους συνεργάτες του δικτύου στα νησιά. Το ‘ΔΑΦΝΗ’ αναλαμβάνει τον σχεδιασμό και την οργάνωση της λειτουργίας του “Circular Business”, καθώς και την τεχνική υποστήριξη του Δήμου και των επιχειρήσεων καθ’ όλη τη διάρκεια υλοποίησης της δράσης.

Τι λένε οι δήμοι του «Πόρτα- Πόρτα»

Το καλοκαίρι του 2024 ο Δήμος Αλοννήσου που συμμετέχει στο έργο LIFΕ για την κυκλική οικονομία, έτρεξε τη μέθοδο συλλογής αποβλήτων «Πόρτα-Πόρτα» με τη συμμετοχή επιχειρήσεων εστίασης της περιοχής Πατητήρι και στη συνέχεια επεκτάθηκε σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε παραλίες του νησιού. Η δράση αφορούσε την ανακύκλωσή χαρτονιού, πλαστικού PET, αλουμινίου και γυαλιού με εφαρμογή της Διαλογής στην Πηγή. Τα ανακυκλώσιμα παραλάμβαναν οδηγοί του Δήμου Αλοννήσου με ηλεκτρικά τρίκυκλα και τα εναπόθεταν στους κλωβούς / σταθμούς μεταφόρτωσης.

Τα αποτελέσματα ήταν εξαιρετικά ενθαρρυντικά για χαρτόνι, πλαστικά, γυαλί και αλουμίνιο. Όπως ανέφερε ο Δήμαρχος Αλοννήσου, κ. Παναγιώτης Αναγνώστου, «Η τοπική κοινωνία αγκάλιασε την δράση με ενθουσιασμό και μέσα σε μια μικρή περίοδο προσαρμογής κατάφερε να συλλέξει αξιόλογες ποσότητες ανακυκλώσιμων. Ο Δήμος Αλοννήσου μέσα από την συμμετοχή του στο έργο προσεγγίζει το θέμα της ανακύκλωσης ολιστικά πλέον στοχεύοντας σε ένα νησί πρότυπο στον τομέα της διαχείρισης απορριμμάτων».

Ο κ. Παναγιώτης Αναγνώστου, Δήμαρχος Αλοννήσου

«Η εφαρμογή της μεθόδου “Πόρτα-Πόρτα” ήταν για εμάς ένα μεγάλο στοίχημα. Η μεγαλύτερη δυσκολία ήταν να αλλάξει μια συνήθεια χρόνων, η εύκολη λύση του κάδου στο δρόμο και να περάσουμε σε ένα πιο υπεύθυνο, οργανωμένο μοντέλο διαχείρισης απορριμμάτων», θα πει ο δήμαρχος Αντίπαρου κ. Αναστάσιος Φαρούπος, που επίσης συμμετέχει πιλοτικά στο έργο.

«Η δράση “Circular Business” εφαρμόστηκε πιλοτικά στην Αντίπαρο τον Σεπτέμβριο του 2023 και το διάστημα Μαΐου-Οκτωβρίου 2024, εφαρμόστηκε σε πλήρη κλίμακα, αποφέροντας εντυπωσιακά αποτελέσματα. Οι ποσότητες ανακυκλώσιμων υλικών που συγκεντρώθηκαν ήταν εντυπωσιακές. Η επιτυχία της δράσης οφείλεται στη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων μερών. Οι τουριστικές επιχειρήσεις του νησιού συνέβαλαν καθοριστικά, ενώ οι εργαζόμενοι του Δήμου και ο συνεργάτης που ανέλαβε την αποκομιδή υποστήριξαν αποτελεσματικά κάθε στάδιο της δράσης. Μέσα από την συνεχή ενημέρωση και τεχνική υποστήριξη καταφέραμε να φτιάξουμε ένα λειτουργικό σύστημα συνεργασίας και να γίνει αντιληπτό ότι η διαλογή στην πηγή δεν είναι απλώς ένα πρόγραμμα, αλλά μια νέα στάση ζωής που κάνει το νησί μας καθαρότερο και πιο ανθρώπινο».

Ο κ. Αναστάσιος Φαρούπος, Δήμαρχος Αντίπαρου

Πληρώνω Όσο Πετάω

Πόσο δίκαια είναι όμως τα δημοτικά τέλη που πληρώνουμε με βάση τα απορρίμματα που παράγουμε; Το μοντέλο «Πληρώνω Όσο Πετάω» (ΠΟΠ) αποτελεί ένα δίκαιο και περιβαλλοντικά υπεύθυνο σύστημα χρέωσης, όπου οι δημότες πληρώνουν ανάλογα με τα απορρίμματα που παράγουν.

Όπως εξηγεί ο κ. Φίλιππος Κυκρίτσος, Πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης, «Το Πληρώνω Όσο Πετάω» (ΠΟΠ) είναι ένας δίκαιος τρόπος χρέωσης των δημοτικών τελών στους δημότες και τις επιχειρήσεις από τους δήμους. Μέχρι σήμερα τα δημοτικά τέλη πληρώνονται με βάση τα τετραγωνικά μέτρα κάθε νοικοκυριού ή επιχείρησης. Αυτός είναι ένας άδικος τρόπος χρέωσης, διότι δύο νοικοκυριά, που μένουν σε ίδιας έκτασης οικία πληρώνουν τα ίδια δημοτικά τέλη, παρά το ενδεχόμενο γεγονός το ένα νοικοκυριό να παράγει πολύ λιγότερα υπόλοιπα απορρίμματα (λόγω καλής Διαλογής στην Πηγή των απορριμμάτων). Με το ΠΟΠ συνδέεται η πληρωμή των δημοτικών τελών με την ποσότητα των παραγόμενων υπολειμμάτων και έτσι δίνεται ισχυρό κίνητρο και αντικίνητρο σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις να κάνουν αποτελεσματική Διαλογή στην Πηγή και να πληρώσουν πολύ λιγότερα δημοτικά τέλη. Όπου έχει εφαρμοσθεί το ΠΟΠ διεθνώς τα αποτελέσματα είναι πολύ θετικά, διότι αυξάνεται σημαντικά η ΔσΠ, μειώνονται τα υπόλοιπα απορρίμματα προς διαχείριση, γίνεται πολύ δικαιότερη η χρέωση των τελών και το σημαντικότερο μειώνεται το συνολικό κόστος διαχείρισης απορριμμάτων για τους δήμους και άρα οι δήμοι μειώνουν τα δημοτικά τέλη για τους δημότες και τις επιχειρήσεις. Βέβαια με την εφαρμογή του ΠΟΠ κάποια επιχείρηση/νοικοκυριό, που κάνουν καλή ΔσΠ θα πληρώνουν πολύ λιγότερα τέλη, ενώ εάν δεν έκαναν ΔσΠ θα πληρώνουν αρκετά παραπάνω. Με το ΠΟΠ δίνεται η δυνατότητα στους οικονομικά ασθενέστερους συμπολίτες μας να κάνουν καλή ΔσΠ και να πληρώνουν πολύ λιγότερα δημοτικά τέλη».

Ο κ. Φίλιππος Κυκρίτσος, Πρόεδρος της Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης

Που το εφαρμόζετε πιλοτικά;

Όπως αναφέρει ο κ. Κυρκίτσος, «Εφαρμόσθηκε πιλοτικά, για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2010-2011, στο κέντρο του δήμου Ελευσίνας, στο πλαίσιο παλαιότερου προγράμματος LIFEτης Οικολογικής Εταιρείας Ανακύκλωσης. Σήμερα, στο πλαίσιο του εθνικού LIFE IP και με την υποστήριξη της ΟΕΑ, έχει ολοκληρωθεί η προετοιμασία εφαρμογής του ΠΟΠ στο δήμο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης (ΒΒΒ) και ελπίζεται ότι θα εφαρμοσθεί συνολικά στο δήμο μέσα στο 2025».

Αποτελέσματα

«Από την μέχρι σήμερα εμπειρία στους δήμους Ελευσίνας και ΒΒΒ, αλλά από την διεθνή εμπειρία πλήρους εφαρμογής του ΠΟΠ, διαπιστώνονται τα εξής:

• Η εφαρμογή του ΠΟΠ είναι μία αρκετά δύσκολη πρόκληση για τους δήμους, διότι θα πρέπει να επιλύσουν πολλά τεχνικά, διαχειριστικά θέματα, να δημιουργήσουν ομάδες υποστήριξης και ελέγχου και κυρίως να υλοποιήσουν ολοκληρωμένα προγράμματα ενημέρωσης των δημοτών τους.
• Όταν οι δήμοι κάνουν καλά την προετοιμασία του ΠΟΠ, τότε οι δημότες και οι επιχειρήσεις ανταποκρίνονται θετικά.
• Τα οφέλη της εφαρμογής του ΠΟΠ (μείωση κόστους, θεαματική αύξηση της ΔσΠ, απόδοση δικαιοσύνης στη χρέωση, κ.α.) φαίνονται αργότερα, και για το λόγο αυτό οι δήμοι θα πρέπει να επιμείνουν στο σχεδιασμό της εφαρμογής του ΠΟΠ χωρίς υπαναχωρήσεις σε αρνητικές φωνές που θα ακουστούν με την έναρξη της υλοποίησης.
• Από όλα τα τεχνικά σχήματα ΠΟΠ το επικρατέστερο, που ταιριάζει καλύτερα στην ελληνική πραγματικότητα, είναι ένα υβριδικό σχήμα ΠΟΠ, που μπορεί να περιλαμβάνει: α) ΠΟΠ με προπληρωμένη σακούλα για τις κατοικίες και β) ΠΟΠ με προπληρωμένο κάδο για τους μεγάλους παραγωγούς (ξενοδοχεία, εστίαση)».

Όσον αφορά την εφαρμογή στην Ευρώπη, όπως αναφέρει ο κ. Κυρκίτσος, «Οι περισσότερες προηγμένες χώρες και σχεδόν όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν εφαρμόσει το «Πληρώνω όσο Πετάω», εκτός της Ελλάδας».

Σχεδιασμός και Εφαρμογή στο Δήμο

«Σήμερα στο Δήμο Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης (ΒΒΒ) εφαρμόζεται η νέα μεθοδολογία συλλογής στερεών αποβλήτων, βασισμένη στο Διαχωρισμό των Απορριμμάτων στην Πηγή και στην αξιόπιστη μέτρηση της προσωπικής συμβολής κάθε κατοίκου/νοικοκυριού/επιχείρησης του Δήμου ΒΒΒ στην επίτευξη των στόχων ανακύκλωσης, ώστε να αποδοθούν υλικές και ηθικές αμοιβές», αναφέρει ο Δρ. Μιλτιάδης Καβράκος, Προϊστάμενος Διεύθυνσης Κλιματικής Αλλαγής, Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης. Ακολουθώντας την αρχή Πετάω λιγότερα – Πληρώνω Λιγότερα, εφαρμόζεται το νέο σύστημα «Πληρώνω Όσο Πετάω» – ΠΟΠ.

Ο Δρ. Μιλτιάδης Καβράκος, Προϊστάμενος Διεύθυνσης Κλιματικής Αλλαγής, Δήμου Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης

»Οι παραγωγοί αποβλήτων προχωρούν πρώτα σε Διαλογή στην Πηγή (ΔσΠ) με αποτέλεσμα τη μείωση των ποσοτήτων των μη επεξεργασμένων απορριμμάτων. 37,20% ή 13.893.77 τόνοι αστικών στερεών αποβλήτων εκτράπηκαν από τον ΧΥΤΑ (Χώρο Υγειονομικής Ταφής απορριμμάτων) το 2024, 11.252,17 τόνοι περισσότεροι από το 2016, έτος κατά το οποίο δεν εφαρμόσαμε αυτή τη μεθοδολογία.

»Μετά το Ν.4819/2021 που εισάγει για πρώτη φορά το ΠΟΠ και υποχρεώνει τους Δήμους να θεσπίσουν έως το 2028 σύστημα μέτρησης των παραγόμενων απορριμμάτων ανά παραγωγό, ο Δήμος ΒΒΒ εφαρμόζει τη ΔσΠ παράλληλα με το ΠΟΠ. Οι κάτοικοι σταδιακά χρεώνονται σύμφωνα με την πραγματική ποσότητα των μικτών αποβλήτων που παράγουν, ενώ δεν πληρώνουν τίποτε για απορρίμματα που οδηγούνται σε ανακύκλωση/κομποστοποίηση.

Δύο είναι ο κύριες δυσκολίες στην εφαρμογή του.

• Η αλλαγή της οργάνωσης των υπηρεσιών αποκομιδής απορριμμάτων με διαδοχικά και ξεκάθαρα βήματα
• Η αξιοπιστία του ΠΟΠ σε συνδυασμό με την αποφυγή της οικονομικής κατάρρευσης των δημοτικών τελών».