Το χαμάμ ,οι παλιές φυλακές και το τωρινό Μουσείο Τσιτσάνη
Με αφορμή τα εγκαίνια του Μουσείου Τσιτσάνη ανατρέξαμε ιστορικά με σκοπό να μεταφέρουμε κάποια ιστορικά στοιχεία για το κτήριο όπως διαμορφώθηκε πριν από μερικούς αιώνες …
Τον 17ο αι. , στην περιοχή όπου αργότερα κτίστηκαν φυλακές, ο επισκέπτης – περιηγητής Εβλιά Τσελεμπί, περιέγραφε τα παρακάτω:
Από τις τριάντα τρεις εξοχές (θέρετρα) πιο ονομαστή για περίπατο ήταν η εξοχή του Οσμάν Σαχ. Τη φυσική ειδυλλιακή ατμόσφαιρα, ειδικά τα καλοκαιρινά δειλινά την ομόρφαιναν το εκεί πλησίον ωραίο πέτρινο γεφύρι και το μαγγανοπήγαδο, που με τα κουβαδάκια του τροφοδοτούσε με νερό τα λουτρά. Εκεί υπήρχε το μεγάλο πέτρινο φράγμα με την τεχνητή λιμνούλα και παραδίπλα ο μυλαύλακας, που σα φίδι μέσα σε οπωροφόρα και μπαχτσέδες τροφοδοτούσε με νερό ένα μύλο παρακάτω.
Αργότερα, μετά το 1881 και την ενσωμάτωση των Τρικάλων στην Ελλάδα, η φυγή των μουσουλμάνων και η οικονομική δυσπραγία, κατέστησαν ανενεργό το εκεί ευρισκόμενο χαμάμ, που χτίστηκε τον 16ο αι.
Το 1895 το ελληνικό κράτος ανέγειρε φυλακές. Σύμφωνα με την ιστορικό κ. Μαρούλα Κλιάφα:
Το αρχικό κτίριο των φυλακών διέθετε δέκα θαλάμους- πέντε στο ισόγειο και πέντε στον όροφο στον οποίο ανέβαινες με εσωτερική ξύλινη σκάλα- και ένα μικρό νοσοκομείο. Στο μεγάλο προαύλιο, το οποίο περιβαλλόταν από ψηλό μαντρότοιχο, υπήρχε ένα αποχωρητήριο και μια τουλούμπα.
Το 1902, επτά μόλις χρόνια από την ανέγερσή τους, οι Φυλακές, λόγω κάκιστης συμπεριφοράς των κρατουμένων, είχαν υποστεί μεγάλες φθορές με αποτέλεσμα ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης Τοπάνης να τις χαρακτηρίσει «αι ελεεινότεραι και αθλιέστεραι φυλακαί του κράτους» και να υποσχεθεί την χορήγηση 20.000 δρχ. για να επισκευασθούν.
Και συνεχίζει:
Η παντελής έλλειψη συντήρησης των φυλακών είχε ως αποτέλεσμα το 1918 οι θάλαμοι του επάνω ορόφου να ευρίσκονται σε άθλια κατάσταση. Λόγω και των επανειλημμένων προσπαθειών απόδρασης των φυλακισμένων – άνοιγαν λαγούμια, ξήλωναν πατώματα και έσπαγαν με λοστούς την εσωτερική πόρτα- το κτίριο είχε υποστεί πολλές ζημιές. Το 1923 ο επιθεωρητής των φυλακών Γλυκοφρείδης συνέστησε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης την παροχή πιστώσεως 100.000 δρχ. για την επισκευή των φυλακών.
Τον Απρίλιο του 1954 ο σεισμός που έπληξε τα Τρίκαλα προκάλεσε στο κτίριο των φυλακών σοβαρότατες ζημιές. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης διέθεσε τότε ένα κονδύλι 500.000 δρχ. και έγινε ριζική ανακαίνιση του κτιρίου, η οποία διήρκησε ως τις αρχές του 1957. Το ανακαινισμένο κτίριο, το οποίο περιλάμβανε οκτώ μεγάλους θαλάμους, επιθεώρησε τον Δεκέμβριο του 1956 ο τότε Υπουργός Δικαιοσύνης Παπακωνσταντίνου.
Το συγκρότημα των Φυλακών για πάνω από έναν αιώνα είναι συνδεδεμένο με την ιστορία της πόλης των Τρικάλων. Εκτός από ποινικές φυλακές χρησιμοποιήθηκε και ως χώρος κράτησης πολιτικών κρατουμένων σε διάφορες φάσεις της πολιτικής ιστορίας της χώρας μας, αλλά και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
Το 2006 οι Φυλακές κλείνουν. Μεταφέρονται σε νέα θέση, στην περιοχή της «Μπαλκούρας», τρία χιλιόμετρα βορείως των Τρικάλων. Παραμένουν ως ποινικές βαρυποινιτών, αλλά πλέον βρίσκονται εκτός του αστικού πολεοδομικού ιστού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να ξεκινήσει συζήτηση για το τι θα στεγαστεί στον εν λόγω χώρο. Τελικά αποφασίζεται η στέγαση του Κέντρου Ερευνας και Δημιουργίας – Mουσείο Τσιτσάνη.
Και ενώ ξεκίνησαν οι εργασίες, με βάση ολοκληρωμένη μελέτη για την ανάδειξη ολόκληρου του χώρου, με το Τζαμί και την παρακείμενη εκκλησία, δίπλα από τον Ληθαίο ποταμό, η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως το παλαιό χαμάμ. Επομένως, με νέες μελέτες, προωθήθηκε η υλοποίηση δύο χωριστών αλλά με ένα αποτέλεσμα, υποέργων:
Το ένα είναι το «Προστασία – ανάδειξη στο κτίριο παλαιών φυλακών Τρικάλων» το οποίο υλοποιείται με αυτεπιστασία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων, ενώ το δεύτερο υποέργο αφορά την «Επανάχρηση κεντρικού κτηρίου παλαιών φυλακών Τρικάλων – Κέντρο Έρευνας Βασίλης Τσιτσάνης», με φορέα υλοποίησης το Δήμο Τρικκαίων. Συνολικός αρχικός προϋπολογισμός, 2.816.109 εκατ. ευρώ
Με την ολοκλήρωση του έργου, το κτήριο μετατρέπεται σε έναν αρχαιολογικό χώρο με αρχιτεκτονική και ιστορική δομή στο ισόγειο και σε έναν χώρο με αναφορές στους ντόπιους συνθέτες και τραγουδοποιούς στον επάνω όροφο. Οι δύο εκθέσεις θα λειτουργούν ξεχωριστά, και οι δύο μαζί όμως θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη της τοπικής περιοχής και του τουρισμού της πόλης.
Με την ολοκλήρωση των εργασιών στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 2016, αποδίδεται στους τρικαλινούς και τους επισκέπτες, ένας χώρος με διαχρονικότητα και πολυπολιτισμικότητα: ένας αμιγώς αρχαιολογικός χώρος με οργανωμένη αρχιτεκτονική και ιστορική δομή στο ισόγειο και ένας χώρος με αναφορές στη μουσική δημιουργία τρικαλινών συνθετών στον πάνω όροφο. Επομένως δημιουργούνται ξεχωριστές οντότητες με βελτιωμένες συνθήκες επισκεψιμότητας που θα συμβάλουν στην τουριστική προβολή της πόλης αλλά και στην ανάπτυξη του τοπικού περιφερειακού χώρου.
