ΜΟΝΟΓΟΝΕΪΑΚΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Αν ζητήσουμε από ένα παιδί να ζωγραφίσει την οικογένεια του, αυτό που θα αποτυπώσει στο χαρτί είναι αυτό που έχει αποτυπωμένο στην ψυχή του..έναν μεγαλόσωμο μπαμπά, μια πιο μικρόσωμη μαμά και τον εαυτό του στη μέση. Το πιο κλασσικό, όμορφο μοτίβο σε όλα τα παιδικά ματάκια. Ασχέτως αν είναι η πραγματική ή αυτή που φαντάζεται .
Σε όποιον αιώνα πίσω και αν ανατρέξουμε, σε όποια εποχή και αν πούμε ότι ζούμε, η αλήθεια για την ολοκληρωμένη οικογένεια είναι μία..και τα μόνα πρόσωπα που μπορούν άφοβα και άδολα να την πουν είναι μόνο τα παιδιά. Ακόμη και στην δική μας σύγχρονη και «ακομπλεξάριστη» εποχή, η ανάγκη και το παιδικό όνειρο της οικογένειας, είναι το τρίπτυχο μαμά, μπαμπάς και παιδιά.
Στην μεταβαλλόμενη όμως, σαν «κινούμενη άμμο», κοινωνία μας η οικογένεια αγωνίζεται πραγματικά να προσαρμοστεί και να συμβαδίσει με τις νέες συνθήκες και τα νέα ήθη. Είναι πια γεγονός ότι η παραδοσιακή οικογενειακή εικόνα χάνει συνεχώς έδαφος και η μορφή της έχει αλλάξει ριζικά πια. Έχει παρά… «μορφωθεί» υπό την έννοια των πολλών μορφών-τύπων που υπάρχουν . Σε αυτόν τον οικογενειακό «αγώνα δρόμου» οι επιστήμονες κάνουν λόγο για την σταδιακή απομυθοποίηση του παραδοσιακού προτύπου και την αντικατάσταση του από τις διαφορετικού τύπου οικογένειες .
Μία εκ των πολλών λοιπόν τύπων οικογένειας που δημιουργήθηκαν είναι και η Μονογονεϊκή. Αυτή στην οποία υπάρχει μόνο ένας γονέας «ήρωας», ο οποίος ασκεί εν τοις πράγμασι και κατ’ αποκλειστικότητα ή μετά από ανάθεση την γονική μέριμνα ενός ή περισσοτέρων ανήλικων τέκνων. Ο γονέας που μόνος με τα παιδιά του παλεύουν να στήσουν και να διατηρήσουν το «οικογενειακό» όνειρο.
Υπάρχουν τρία είδη μονογονεϊκής οικογένειας και ο διαχωρισμός γίνεται με βάση την ιδιότητα του γονέα. Γονέας-χήρος, διαζευγμένος ή άγαμος. Παλαιότερα, ο συχνότερος τύπος ήταν λόγω χηρείας δηλαδή από επιτακτική ανάγκη ή οικονομικής μετανάστευσης. Σήμερα όμως διαχωρίζονται σε είδη λόγω διαζυγίου, από συντρόφους που δεν αναλαμβάνουν τις υποχρεώσεις απέναντι στα παιδιά τους, από ανύπαντρες μητέρες που ο πατέρας δεν αναγνωρίζει το παιδί, από ανύπαντρες μητέρες είτε κατ’ επιλογήν είτε διότι οι γυναίκες αποφασίζουν να συνεχίσουν μια εγκυμοσύνη που δεν είναι επιθυμητή και από τους δύο.
Ο πιο σύνηθες τύπος που απαντάται στις σύγχρονες έρευνες είναι αυτός του γονέα διαζευγμένου με αρχηγό τη γυναίκα-μητέρα. Ο αριθμός των οικογενειών που αποτελούνται από τον πατέρα και τα παιδιά έχει μεν αυξητική τάση τα τελευταία χρόνια παραμένει όμως μικρότερος. Σχετικές έρευνες αποκαλύπτουν ότι στην Ελλάδα το ποσοστό ανέρχεται στο 8%, μία στις 5 οικογένειες είναι μονογονεϊκή, ενώ στην Ευρώπη αγγίζει το 14%.
Σε μια έρευνα που διεξήχθη για λογαριασμό του Συλλόγου Μονογονεϊκής Οικογένειας και Γυναίκας σε 220 άτομα πανελλαδικά, την περίοδο Οκτωβρίου 2020-Φεβρουαρίου 2021, το 55% των συμμετεχόντων είναι μονογονείς με επιμέλεια των παιδιών λόγω διαζυγίου, το 26% με παιδιά εκτός γάμου και το 15% μονογονείς που ο σύζυγος έχει αποβιώσει. Το 45% των συμμετεχόντων έχει ένα παιδί, το 43% έχει δύο παιδία και το 12% περισσότερα από δύο. Το 94% των συμμετεχόντων ήταν γυναίκες. Είναι η πρώτη φορά που πραγματοποιείται έρευνα για τις μονογονεϊκές οικογένειες στη χώρα μας.
Όποια όμως και αν είναι η αιτία που δημιουργήθηκε αυτού του είδους η οικογένεια η ευθύνη και η δυσκολία του να υπάρξει και να διατηρηθεί πλέον ως έχει, είναι τεράστια. Ο μονογονέας καλείται να ανταποκριθεί σε όλες τις δυσκολίες ΜΟΝΟΣ. Να προσπελάσει κάθε «σκόπελο» ηρωικά και να αποδείξει πρώτα απ’ όλα στον εαυτό του και μετά στην δύσπιστη ακόμη κοινωνία πως είναι ικανός και ότι θα καταφέρει να κρατήσει δια παντός τόσο τον τίτλο του γονέα όσο και τα παιδιά του. Διότι στο παραμικρό σοβαρό ολίσθημα κινδυνεύει να κατηγορηθεί για κακή άσκηση γονικής μέριμνας είτε από τον άλλο γονέα είτε από το δικαστήριο –πρόνοια και να τα χάσει.
Παλεύει να φέρει καθημερινά εις πέρας ανάγκες και προβλήματα « μονολογώντας» και όχι συζητώντας πράγμα που φθείρει και βαραίνει απίστευτα την ψυχολογία του. Προβληματισμένος , δεν περιμένει τα χειρότερα γιατί θεωρητικά τα ζει. Είτε από επιλογή είτε γιατί κάποιος άλλος επέλεξε γι’ αυτόν. Και άλλες φορές γιατί η άλλη πλευρά επέλεξε να υπάρχει..απέχοντας. Μια απουσία που ο μονογονέας προσπαθεί συνεχώς να καλύψει και να εξαφανίσει από τα μάτια και την ψυχή των παιδιών του, από το ίδιο του το σπίτι. Πρέπει να εξασφαλίσει ο ΕΝΑΣ μια διπλή γονεϊκή παρουσία κάτι που απαιτεί μεγάλη ψυχική διαθεσιμότητα και ανδρεία.
Προσπαθεί να πετύχει ίσως το ακατόρθωτο. Να αντικαταστήσει τον άλλο γονιό που λείπει. Να παίξει δύο πρωταγωνιστικούς ρόλους χωρίς σενάριο, χωρίς σκηνοθέτη, με το πιο απαιτητικό κοινό..τα παιδιά του που δεν θα τον χειροκροτήσουν, άμεσα τουλάχιστον, γιατί και τα ίδια δυστυχώς, δεν είναι μόνο θεατές της ζωής, αλλά συγχρόνως και ηθοποιοί με ρόλο που δεν διάλεξαν τα ίδια αλλά τους δόθηκε αναγκαστικά μετά από επιλογή των μεγάλων.
Το πρώτο μέλημα και η πρωταρχική δυσκολία με την όποια ο μονογονέας έρχεται αντιμέτωπος είναι ο οικονομικός προϋπολογισμός και η ανεύρεση εργασίας, σε περιπτώσεις όπου δεν εργάζεται. Η έλλειψη δεύτερου εισοδήματος στον οικογενειακό προϋπολογισμό καθιστά τις μονογονεϊκές οικογένειες μία από τις πιο ευπαθείς ομάδες που κινδυνεύουν από ανεπαρκείς οικονομικούς πόρους και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η δυσκολία αυτή ενισχύεται στις περιπτώσεις που ο άλλος γονιός αδιαφορεί παντελώς για συνεισφορά και οικονομική ενίσχυση. Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου η αδυναμία πρόσβασης στην αγορά εργασίας, η ανεργία, η έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με το σύστημα πρόνοιας επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο τους μονογονείς και τους καθιστούν ευάλωτους σε συνθήκες φτώχειας και αυτοκαταστροφικών αποφάσεων. Καλό είναι στις περιπτώσεις αυτές τρίτα πρόσωπα της εκτεταμένης οικογένειας τους να αναλαμβάνουν και να στηρίζουν οικονομικά και ψυχικά την μονογονεϊκή οικογένεια.
Εξίσου σημαντικές δυσκολίες όμως παρουσιάζει το συναισθηματικό και κοινωνικό κομμάτι. Ο μονογονέας καλείται να επιλύσει ζητήματα όπως η συναισθηματική αποκατάσταση των παιδιών, η εκπαίδευση, η ψυχαγωγία, η επίλυση καθημερινών θεμάτων που προκύπτουν, απρόοπτων γεγονότων, πράγμα που απαιτεί μεγαλύτερο κόπο, αφοσίωση και άγχος.
«Θα τα καταφέρω; Έχω άραγε τόση δύναμη να ανταπεξέλθω; Έχει ο θεός….».
Ερωτηματικά που η απάντηση δίνεται σταδιακά, με το πέρας του χρόνου και δυστυχώς δεν τίθενται μόνο μια φορά. Και έρχεται η ώρα της αλήθειας προς το παιδί… όταν ξεκινούν οι ερωτήσεις για την συνεχή απουσία ή την εμφάνιση ως «guest star» του άλλου γονέα, για την αμφισβήτηση της αγάπης προς το πρόσωπό του, για την δεινή οικονομική τους κατάσταση, για όλα τα «θέλω» που δεν μπορούν να εκπληρωθούν. Πόσο δύσκολο είναι να κάνεις τον ψυχολόγο και τον «cool», ψύχραιμο, γονέα όταν και η δική σου καρδιά είναι ραγισμένη, θυμωμένη και ίσως και εσύ να έχεις τις ίδιες απορίες με το παιδί σου περί αγάπης και εγκατάλειψης; Και όμως προσπαθείς , με μεγάλο κόπο…. αφού πρόκειται για τα παιδιά σου.
Όλο αυτό λοιπόν το ψυχολογικό φορτίο σε συνδυασμό με την διαμοίραση ευθυνών και τον «διπλό» ρόλο καθημερινά, επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις τόσο στην ψυχική υγεία του μονογονέα όσο και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού και την αυτοεκτίμηση του.
Μελέτες έχουν δείξει πως οι μονογονείς επειδή είναι επιφορτισμένοι με αυξημένες ευθύνες παρουσιάζουν προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, κυρίως με τους μετέπειτα συντρόφους που θα επιλέξουν. Υπάρχουν και περιπτώσεις, όπου αρνούνται κατηγορηματικά την επιλογή νέου συντρόφου με αφορμή τα άσχημα βιώματα τους κυρίως όμως από φόβο αντίδρασης των παιδιών τους. Ως επί το πλείστον, γίνονται υπερπροστατευτικοί, αυστηροί και κυρίως εξαρτώμενοι από τα παιδιά τους καταπιέζοντας έτσι την ανεξαρτησία τους. Τα φαινόμενα μητρικής υπερπροστασίας βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με την πατρική απουσία. Είναι φυσικό ο μονογονιός να νιώθει μόνιμα κουρασμένος και οργισμένος, να εκδηλώνει γκρίνια και θλίψη καταπιέζοντας τις ανάγκες του για χάρη των παιδιών του.
Στον αντίποδα όμως, όλη αυτή η πίεση είναι αρνητικός και ανασταλτικός παράγοντας, για τα παιδιά, διότι εκείνα το μόνο που χρειάζονται είναι έναν γονέα χαρούμενο και αισιόδοξο. Τα συχνότερα προβλήματα των παιδιών αυτών σε σχέση με τα παιδιά που έχουν και τους δύο γονείς είναι η αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσουν διάφορα είδη παραβατικής συμπεριφοράς, εγκατάλειψης του σχολείου και εμπλοκής με ουσίες. Από ψυχολογική άποψη πολλά παιδιά αναλαμβάνουν τον ρόλο γονέα, νιώθοντας την υποχρέωση να φροντίσουν τον γονιό τους επειδή α άλλος απουσιάζει (σύνδρομο γονεοποίησης ).
Παρ’ όλα αυτά όμως αξίζει να σημειωθεί ότι τα παιδιά μονογονεϊκών οικογενειών αν και βιώνουν πληθώρα δυσκολιών, εντούτοις μπορεί να μεγαλώνουν με υγιή τρόπο και να αναπτύξουν καλύτερη κοινωνικοποίηση από παιδιά που μεγαλώνουν και με τους δύο γονείς αλλά σε δυσλειτουργικό περιβάλλον. Μπορούν να είναι παιδιά αξιόλογα και ευτυχισμένα και γίνονται άνθρωποι πολύτιμοι στην κοινωνία.
Στην μονογονεική οικογένεια ελλοχεύει επίσης ο κίνδυνος του κοινωνικού αποκλεισμού, όχι μόνο εξαιτίας της γενικότερης νοοτροπίας, ιδεολογίας και των ηθών αλλά και εξαιτίας του ότι αυτές οι οικογένειες κινδυνεύουν να βρεθούν κάτω από το όριο της φτώχειας και κάτω από ένα αποδεκτό βιοτικό επίπεδο. Επομένως, κάθε κράτος και κάθε δήμος θα πρέπει να βελτιώσει τους φορείς και τις αρμόδιες υπηρεσίες του. Θα πρέπει να υπάρξουν νομοθετικές αλλαγές για μεγαλύτερη προστασία του μονογονέα και των τέκνων του και ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού γύρω από τα θέματα τους ώστε να μην υπάρχει κοινωνική κατακραυγή και κοινωνικός αποκλεισμός. Ενδεικτικά αναφέρω ότι με τον νόμο 1329/83 για την αναμόρφωση του Οικογενειακού Δικαίου η άγαμη μητέρα εξομοιώνεται νομικά ως προς τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις με την έγγαμη. Με τον ίδιο νόμο καταργείται κάθε δυσμενής διάκριση σε βάρος των παιδιών που γεννιούνται από γάμο. Η παλιά αρνητικά φορτισμένη ορολογία («γνήσια», «εξώγαμα τέκνα») καταργήθηκε και αντικαταστάθηκε με την πιο ουδέτερη (τέκνα γεννημένα σε γάμο ή τέκνα γεννημένα εκτός γάμου των γονέων τους).
Στην Ελλάδα ακόμη δεν υπάρχει κάποιο ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο στήριξης των μονογεϊκών οικογενειών. Η στήριξη γίνεται μέσω αποσπασματικών μέτρων όπως συντάξεις χηρείας ή επιδόματα από τον ΟΠΕΚΑ με βάση το οικονομικό εισόδημα και τον αριθμό των παιδιών, τα οποία όμως μπορεί να αλλάξουν ή να σταματήσουν ανά πάσα στιγμή. Δεν υπάρχουν ακόμη δομές κατάλληλα προετοιμασμένες να στηρίξουν πλήρως αυτές τις οικογένειες παρόλη την ραγδαία αύξηση των διαζυγίων και των γυναικών που αποφασίζουν να γίνουν μητέρες εκτός γάμου.
Στην πόλη μας εδώ και ένα χρόνο ιδρύθηκε νέος Σύλλογος ΜονογονεΪκής Οικογένειας «ΜΑΖΙ» με σκοπό την αλληλεγγύη και αλληλοβοήθεια των μελών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, την ενημέρωση για τα δικαιώματα τους, τη νομική και ψυχολογική στήριξη και συμβουλευτική εμψύχωση από ειδικούς- συνεργάτες του συλλόγου-την οργάνωση διαλέξεων, εκδρομών και συναθροίσεων. Επίσης, επίτευγμα του συλλόγου, με σκοπό την καλύτερη δυνατή μόρφωση, ψυχαγωγία και ιατρική περίθαλψη των παιδιών μελών του, είναι η συνεργασία του με φροντιστήρια, αθλητικές εγκαταστάσεις και γιατρούς εξασφαλίζοντας μειωμένες τιμές αλλά ιδίου επιπέδου παροχές. Αξιοσημείωτο είναι ότι το ποσοστό μονογονεϊκών οικογενειών στα Τρίκαλα, με μονογονέα τον πατέρα, είναι αρκετά υψηλό σε σχέση με το ανάλογο ποσοστό πανελλαδικά.
Η 21η Μαρτίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια ημέρα Μονογονεϊκών Οικογενειών.
Επειδή όμως οι καιροί είναι δύσκολοι και η ψυχολογία όλων πεσμένη, εκείνο που έχει μείζων σημασία είναι ο κάθε μονογονέας ( όπως και κάθε γονέας) να αισθάνεται καλά μέσα στην μορφή «οικογένειας » που δημιούργησε γιατί αυτό είναι μεταδοτικό.
Δώστε απλόχερα αγάπη και στοργή στα παιδιά σας και υπενθυμίστε τους πως είναι το σπουδαιότερο πρόσωπο στη ζωή σας. Μιλήστε μαζί τους ανοιχτά και μοιραστείτε τις έννοιες και τους προβληματισμούς τους. Διαφορετικότητα δεν σημαίνει απαραίτητα και δυσλειτουργικότητα. Μπορεί μέσα από τη δική τους οπτική να βρεθούν άλλες λύσεις και απαντήσεις. Άλλωστε η παιδική ματιά είναι πάντα πιο αθώα και ξεκάθαρη. Προσπαθήστε όσο το δυνατόν περισσότερο να τα βοηθήσετε να αποβάλλουν το δια βίου βάρος του διχασμένου σπιτιού, καρδιάς και ζωής. Ζητείστε βοήθεια από φίλους και συγγενείς που σας αγαπούν πραγματικά γιατί είναι σημαντικό να αποφορτίζεστε και τα παιδιά να νιώθουν ότι υπάρχει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον γύρω τους εκτός από τον γονέα.
Σημασία έχει τα παιδιά να νιώθουν αγάπη, ασφάλεια και σταθερότητα. Άλλωστε…. γι’ αυτό δεν γίναμε γονείς;
