Λεωνίδας Μπέλτσιος: Ο συλλέκτης μιλάει για το προσωπικό του όραμα και για τη διεύρυνση της εικαστικής σκηνής

Ο Λεωνίδας Μπέλτσιος, δικηγόρος το επάγγελμα, άρχισε να συλλέγει στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αποκτώντας ένα χαρακτικό έργο του Τζιόρτζιο ντε Κίρικο. Οπως λέει ο ίδιος, «από την αρχή αντιμετώπισα τη συλλογή ως μια ανοικτή διαδικασία. H μορφή που έπαιρνε σε κάθε δημόσια εμφάνισή της ήταν αποτέλεσμα της συζήτησης που επεδίωκα να έχω με καλλιτέχνες, θεωρητικούς και γκαλερί». H πρώτη έκθεση της συλλογής έγινε στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Λάρισας, σε επιμέλεια Ντόρας Ηλιοπούλου-Ρογκάν, το 1998. Εκτοτε ο συλλέκτης διαπίστωσε ότι η συλλογή δεν είχε τον προσανατολισμό που επιθυμούσε και έτσι το 2000 έγινε μια άλλη παρουσίαση, στη Δημοτική Πινακοθήκη Τρικάλων, με επιμελητή τον ιστορικό τέχνης Μάνο Στεφανίδη, με έργα των Τάκη, N. Κεσσανλή, Λ. Σαμαρά, B. Κανιάρη κ.ά. Αμέσως μετά ο συλλέκτης δηλώνει ότι «άρχισε μια προσωπική σχέση και ένας διάλογος με τον γκαλερίστα Παντελή Αραπίνη και μαζί συνεχίσαμε την προσπάθεια για τη διεύρυνση της συλλογής και για την περαιτέρω αποσαφήνιση των χαρακτηριστικών της». Ακολούθησαν η συνεργασία και η συνεχής συνομιλία του συλλέκτη με τον ιστορικό τέχνης Ντένη Ζαχαρόπουλο, από την οποία προέκυψε η έκθεση «Οι πρωτοπόροι», στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Καλαμπάκας και στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, το 2002 και το 2003. Στη συνέχεια, τμήμα της συλλογής με έργα της δεκαετίας του 1960 παρουσιάστηκε στην έκθεση «Εντός – Εκτός», σε επιμέλεια και πάλι του Μάνου Στεφανίδη, στην Ελληνοαμερικανική Ενωση, το 2005. Μέσω αυτών των εκθέσεων, καθώς και του καταλόγου «Οι πρωτοπόροι», ενισχύθηκε η συλλογή και διερευνήθηκαν οι τάσεις των καλλιτεχνών που έχουν γεννηθεί ως και τη δεκαετία του 1960. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο η Συλλογή Μπέλτσιου – εκτός από λίγες επιλογές έργων ξένων καλλιτεχνών – έχει επικεντρωθεί στους νέους έλληνες καλλιτέχνες, 79 από τους οποίους συμμετέχουν στην έκθεση με τίτλο «Στην εξοχή» που παρουσιάζεται στον ιδιαίτερα εντυπωσιακό χώρο του Μύλου Ματσόπουλου, στα Τρίκαλα, σε επιμέλεια του ιστορικού τέχνης Σωτήρη Μπαχτσετζή. Εκεί συναντηθήκαμε ώστε ο Λεωνίδας Μπέλτσιος, που πολύ σπάνια μιλάει δημόσια για τη συλλογή του, να μοιραστεί μαζί μου τις σκέψεις του για αυτήν την άνευ προηγουμένου υποστήριξη των νέων καλλιτεχνών.

– Γιατί ενδιαφέρεστε τόσο για τους νέους καλλιτέχνες;

«Επειδή είδα ότι ο κύκλος έκλεισε. Εκλεισε με την έννοια ότι η συλλογή έχει σημαντικά έργα παλαιότερων καλλιτεχνών και το ενδιαφέρον στρέφεται στο σήμερα».

– Ωστόσο δεν αποκτήσατε απλώς ορισμένα έργα νέων. Κάνατε ένα τεράστιο άνοιγμα προς τους νέους καλλιτέχνες, δεν πρόκειται για μια επιλεκτική διερεύνηση, πρόκειται για στήριξη άνευ προηγουμένου…

«Πιστεύω ότι οι νέοι καλλιτέχνες δεν υποστηρίζονται όσο πρέπει ούτε από τους θεσμούς ούτε από τους μηχανισμούς της αγοράς. Δεν παραγνωρίζω τη σοβαρότητα με την οποία τους στηρίζουν ορισμένες γκαλερί, αλλά δεν αρκεί αυτό. Υπάρχουν νέοι καλλιτέχνες γύρω από τους οποίους δημιουργήθηκε μια άτυπη εικαστική σκηνή. Πολλοί από αυτούς τους καλλιτέχνες περιλαμβάνονται στην έκθεση αυτή, υπάρχουν όμως και άλλοι που, είτε επειδή δεν έχουν γκαλερί είτε επειδή ο χαρακτήρας τους δεν το επιτρέπει, δεν έχουν τόσο γνωστό έργο. Για μένα όμως, όταν το αντίκρισα, ήταν πολύ μεγάλη έκπληξη. Ηθελα να βρεθούν και αυτοί δίπλα στους άλλους. Οπως επίσης διερεύνησα και καλλιτέχνες οι οποίοι φοίτησαν και δρουν στο εξωτερικό και δεν έχουν παρουσία εδώ. Αυτό αποτελεί πρόκληση επειδή, από όσο γνωρίζω, ουδέποτε ως σήμερα παρουσιάστηκε ένα τέτοιο σύνολο καλλιτεχνών».

– Ως συλλέκτης όμως κάνετε οπωσδήποτε μια αξιολόγηση, αν μη τι άλλο σχετικά με τον χώρο που δίνετε, είτε στην έκθεση είτε στον κατάλογο, σε κάποιους καλλιτέχνες από τους 79 που συμμετέχουν. Ποιος είναι ο πυρήνας αυτού του τμήματος της συλλογής;

«H απάντηση είναι σύνθετη. Ενώ σε προηγούμενες γενιές τα πράγματα ήταν ήδη διαμορφωμένα και το πεδίο σχετικά ξεκάθαρο – εγώ απλώς λειτούργησα βάσει ενός ιδεολογικού προσανατολισμού -, με τους νέους καλλιτέχνες η κατάσταση διαφέρει. Επιδιώκω να έχω προσωπική επικοινωνία με τη συντριπτική πλειονότητα των καλλιτεχνών. Θα μπορούσε να δει κανείς την έννοια του πυρήνα – όπως το θέσατε – από τουλάχιστον τρεις πλευρές. Υπάρχουν καλλιτέχνες που είναι λίγο μεγαλύτεροι σε ηλικία αλλά που τους θεωρώ πολύ σημαντικούς και πολύ νέους στη σκέψη και στη δράση, όπως για παράδειγμα ο Θανάσης Τότσικας, η Μαρία Παπαδημητρίου, ο Απόστολος Γεωργίου ή ο Νίκος Αλεξίου. Υπάρχουν καλλιτέχνες νεότεροι, με τους οποίος τυχαίνει να έχω συνομιλία μακρά και έντονη, και που εκπροσωπούνται με περισσότερα έργα στη συλλογή, όπως για παράδειγμα η Γεωργία Σαγρή, ο Κωστής Βελώνης, ο Μωρίς Γκανής ή η Ελένη Καμμά. Και υπάρχουν και αρκετοί με τους οποίους ήρθα πρόσφατα σε επαφή, είτε με παρουσία στην Ελλάδα, όπως ο Στέφανος Τσιβόπουλος, είτε δίχως παρουσία λόγω σπουδών στο εξωτερικό, όπως ο Ευτύχης Πατσουράκης».

– Δεν πιστεύετε ότι η διεύρυνση ως τους 79 καλλιτέχνες υπάρχει περίπτωση να πλήξει την αξιολόγηση και όχι να τη διευκολύνει;

«Εχω αποκρυσταλλωμένη άποψη για τους καλλιτέχνες που εκπροσωπούνται με περισσότερα έργα στη συλλογή. Τους γνωρίζω και συνομιλώ μαζί τους χρόνια. Πιστεύω λοιπόν ότι η παρουσία των υπολοίπων θα λειτουργήσει ως αφορμή ανοικτού διαλόγου και θα ήθελα να τονίσω ότι δεν σκοπεύω να περιορίσω την επαφή μου μαζί τους σε αυτό το σημείο αλλά να συνεχίσω τόσο με νέα έργα αυτών των καλλιτεχνών όσο και με άλλους καλλιτέχνες. Και σίγουρα δεν πιστεύω ότι η παρουσία του ενός θα υπονομεύσει την παρουσία του άλλου, αντιθέτως πιστεύω ότι υπάρχει περίπτωση να διευρυνθεί αυτό που αποκάλεσα εικαστική σκηνή. Οσοι αποτελούν βασικούς καλλιτέχνες της συλλογής είναι άξιοι, δίχως αμφιβολία, όμως πρόθεσή μου είναι να δω τι άλλο υπάρχει».

– Γνωρίζετε ότι για τους συλλέκτες υπάρχει συχνά η υπόνοια ότι αποτελούν όχημα στα χέρια κριτικών, θεωρητικών και διαχειριστών της τέχνης, οι οποίοι τους χρησιμοποιούν για να προωθήσουν τις δικές τους επιλογές. Αισθάνεστε ότι έχουν υπάρξει άλλοι υπεύθυνοι για τη συλλογή σας εκτός από εσάς;

«Παντογνώστης ουδέποτε υποστήριξα πως είμαι. Πάντοτε είχα συνομιλίες με καλλιτέχνες, θεωρητικούς, κριτικούς, δημοσιογράφους, γκαλερίστες και κάθε είδους ανθρώπους της τέχνης. Διαμόρφωσα μια προσωπική αντίληψη ακούγοντας πάντοτε πολύ προσεκτικά τις απόψεις των άλλων. Πάντα όμως έπαιρνα την τελική απόφαση. H ευθύνη είναι δική μου».

– Θα σας ρωτήσω ευθέως: Υπάρχει κανείς που να δικαιούται να πει «Εγώ έφτιαξα τη Συλλογή Μπέλτσιου»;

«Οχι. Κανένας. Το λέω απόλυτα».

– Θεωρώντας λοιπόν ότι ως συλλέκτης έχετε την αποκλειστική ευθύνη, τι πιστεύετε πως μπορείτε να επιτύχετε με μια κίνηση όπως αυτή που κάνετε τώρα;

«H συλλογή είναι το πλέον ορατό αποτέλεσμα της διαδικασίας που τη συγκροτεί. Της ίδιας δηλαδή διαδικασίας που δημιουργεί εδώ και χρόνια στα Τρίκαλα μια ανοικτή πλατφόρμα διαλόγου. Αυτός είναι ο λόγος που με κάθε ευκαιρία ένας σημαντικός αριθμός καλλιτεχνών και άλλων ανθρώπων της τέχνης επισκέπτεται την πόλη και διατυπώνει προτάσεις, κρίσεις, προβληματισμούς και αγωνίες. H ιδιαίτερη επικοινωνία που δημιουργήθηκε σε κάθε φάση της εξέλιξης της συλλογής στηρίχθηκε αποκλειστικά στην κοινότητα των απόψεων και ουδέποτε λειτούργησε στην κατεύθυνση του αποκλεισμού, των ομαδοποιήσεων και τελικά των κρυφών μηχανισμών εξουσίας. H συγκεκριμένη προσπάθεια με τους νέους καλλιτέχνες ελπίζω απλώς ότι θα καταστεί πεδίο γόνιμου διαλόγου. Δεν διεκδικώ την αυθεντία. Εύχομαι και το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και οι άλλοι θεσμοί και οι άλλοι συλλέκτες να λειτουργήσουν με τέτοιον τρόπο ώστε αφενός να γίνει μια καταγραφή των νέων καλλιτεχνών και αφετέρου να αρχίσει να διαμορφώνεται μια αντικειμενική αξιολογική κρίση».

– Δεν επιλέγετε όμως το πιο προφανές εφαλτήριο για μια τέτοια προσπάθεια,δηλαδή την Αθήνα, αλλά τα Τρίκαλα. Γιατί;

«Πιστεύω πολύ στην περιφέρεια. Θα επιθυμούσα να είναι ισότιμη με το κέντρο. Θα ήταν, ας πούμε, πολύ λυπηρό να κλείσει το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Λάρισας, όπου τα τελευταία χρόνια, με διευθύντρια τη Ρούλα Παλαντά, έχουν γίνει σημαντικά πράγματα. Μακάρι σε όλες τις περιφέρειες να γίνονται ανάλογες προσπάθειες, ώστε να δημιουργηθεί ένας διάλογος που θα διαχυθεί σε ολόκληρη τη χώρα μας αλλά και πέρα από αυτήν».

H έκθεση «Στην εξοχή – Συλλογή Μπέλτσιου – Σύγχρονη Τέχνη στην Ελλάδα στον 21ο αιώνα» θα εγκαινιαστεί το Σάββατο 27 Μαΐου (20.30) στον Πολυχώρο Τέχνης και Πολιτισμού Μύλος Ματσόπουλου (Τρίκαλα, τηλ. 24310 20000, www. matsopoulos.gr) και θα διαρκέσει ως τις 30 Ιουλίου 2006. Κατάλογος της έκθεσης με κείμενα των Σωτήρη Μπαχτσετζή και Ντένη Ζαχαρόπουλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Futura. Πληροφορίες για τη Συλλογή Μπέλτσιου στο τηλ. 6937 251.271, στο fax 24310 79186 και στο e-mail: beltsioscollection@yahoo.gr